Odprawa pośmiertna jest świadczeniem wypłacanym rodzinie zmarłego pracownika przez pracodawcę. Obowiązek jej wypłaty wynika wprost z zapisów Kodeksu Pracy, którego zapisy stanowią, iż odprawa pośmiertna przysługuje rodzinie pracownika w razie jego śmierci podczas trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania zasiłku związanego z niezdolnością do pracy wskutek choroby. Odprawa pośmiertna przysługuje małżonkowi, a także innym członkom rodziny, którzy spełniają warunki konieczne do uzyskania renty rodzinnej (zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych*).

Kodeks Pracy stanowi:
Art. 93. § 1. W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna.
§ 2. Wysokość odprawy, o której mowa w § 1, jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
1) jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat;
2) trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat;
3) sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
§ 3. Przepis art. 36 § 1 1 stosuje się odpowiednio.
§ 4. Odprawa pośmiertna przysługuje następującym członkom rodziny pracownika: 1) małżonkowi; 2) innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
§ 5. Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny.
§ 6. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy odpowiedniej kwoty określonej w § 2.
§ 7. Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, o których mowa w § 4, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z § 2 i 6. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.

Ustawa o Rachunkowości także wspomina o odprawach pośmiertnych i zalicza je do świadczeń pracowniczych, na które spółki powinny tworzyć rezerwy. Dodatkowo oprócz konieczności tworzenia rezerw na odprawy pośmiertne, firmy powinny tworzyć także rezerwy na świadczenia emerytalne, odprawy rentowe, rezerwy na nagrody jubileuszowe i inne świadczenia, do których wypłaty są zobowiązane.

Ustawa o Rachunkowości stanowi:
Art. 39. 1. Jednostki dokonują czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów, jeżeli dotyczą one przyszłych okresów sprawozdawczych.
2. Jednostki dokonują biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, wynikających w szczególności:
1) ze świadczeń wykonanych na rzecz jednostki przez kontrahentów jednostki, a kwotę zobowiązania można oszacować w sposób wiarygodny;
2) z obowiązku wykonania, związanych z bieżącą działalnością, przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych, a także przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, których kwotę można oszacować w sposób wiarygodny, mimo że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana, w tym z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane produkty długotrwałego użytku. Zobowiązania ujęte jako bierne rozliczenia międzyokresowe i zasady ustalania ich wysokości powinny wynikać z uznanych zwyczajów handlowych.
2a. Zobowiązania, o których mowa w ust. 2 pkt 2, wykazuje się w bilansie jako rezerwy na zobowiązania.

Do wyznaczania rezerw na odprawy pośmiertne jednostki powinny korzystać z usług licencjonowanego aktuariusza stosując metodę wskazaną przez Krajowy Standard Rachunkowości 6 (KSR 6) oraz Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 19 (MSR 19), tj. metodę prognozowanych świadczeń jednostkowych (metoda ta nazywana jest także metodą świadczeń narosłych w stosunku do stażu pracy). W związku z koniecznością wypłaty odprawy pośmiertnej rodzinie pracownika, każde przedsiębiorstwo powinno tworzyć rezerwy na odprawy pośmiertne korzystając z usług biura aktuarialnego lub licencjonowanego aktuariusza.

Rezerwa na odprawy pośmiertne powinna zostać wyznaczona w postaci sumy rezerw dotyczących wszystkich pracowników spółki na każdy dzień bilansowy – nie należy wyliczać rezerw poprzez kumulowanie danych przedstawiających tylko wartości średnie – takie podejście może skutkować znacznym niedowartościowaniem rezerw na odprawy pośmiertne.

Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 także zaleca zastosowanie metody prognozowanych świadczeń jednostkowych opisanej w MSR 19 i stanowi co następuje:
Pkt. 4.7. Podstawą wyceny rezerw na przyszłe świadczenia na rzecz pracowników są przepisy prawa pracy, regulaminów wynagrodzeń, układów zbiorowych i innych wiążących porozumień pracodawców z pracownikami. Szacunek kwoty rezerwy powinien uwzględniać obowiązkowe obciążenie pracodawcy wynikające z obowiązujących na dzień szacowania rezerwy przepisów prawa (np. składki emerytalne i rentowe).
Przy wycenie świadczeń emerytalnych i podobnych można kierować się postanowieniami MSR 19 "Świadczenia pracownicze". Zalecaną metodą szacowania rezerw na te świadczenia jest wycena aktuarialna. Wycena rezerw na długoterminowe świadczenia pracownicze, w tym: nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne i rentowe powinna zostać przeprowadzona zgodnie z metodologią aktuarialną, korzystając z pomocy aktuariusza, albowiem ustalenie kwot tych rezerw oparte jest na szeregu założeniach, zarówno co do warunków makroekonomicznych, jak i założeniach dotyczących rotacji pracowników, ryzyka śmierci i innych. Aktuariusz może wycenić rezerwy na: nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne, pośmiertne, rentowe, dodatki stażowe, opiekę medyczną itp.

MSR 19 stanowi:
Pkt. 67 Jednostka stosuje metodę prognozowanych uprawnień jednostkowych, aby ustalić wartość bieżącą swoich zobowiązań z tytułu określonych świadczeń oraz związanych z nimi kosztów bieżącego zatrudnienia oraz - w stosownych przypadkach - kosztów przeszłego zatrudnienia.
Pkt. 68 Zgodnie z metodą prognozowanych uprawnień jednostkowych (czasami znaną pod nazwą metody świadczeń narosłych w stosunku do stażu pracy lub metody "świadczenie/staż pracy") każdy okres wykonywania pracy postrzega się jako powodujący powstanie dodatkowej jednostki uprawnienia do świadczeń (zob. paragrafy 70-74), a każda jednostka uprawnienia do świadczeń wyliczana jest oddzielnie przed wejściem w skład ostatecznego zobowiązania (zob. paragrafy 75-98).

Kodeks Pracy reguluje minimalną wysokość odprawy, która stanowi jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat, trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat, sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat. W związku z powyższym każde przedsiębiorstwo może dowolnie podwyższać wysokość wypłacanej przez nie odprawy pośmiertnej poprzez wprowadzanie odpowiednich zapisów w ZUZP lub Regulaminach Wynagradzania. Wiąże się to z wyższymi odprawami dla pracowników, a w związku z tym z koniecznością utworzenia wyższej wartości rezerw na odprawy pośmiertne.
Tak jak zostało to już wyżej zaprezentowane, głównym czynnikiem warunkującym wysokość odprawy pośmiertnej jest staż pracy u danego pracodawcy oraz wynagrodzenie pracownika (dodatkowo doliczany jest także staż u poprzednich pracodawców w przypadku gdy nastąpiło przejęcie zakładu pracy w trybie art. 23’ KP). Podstawą do ustalenia wysokości rezerw na odprawy pośmiertne jest wynagrodzenie pracownika obliczone jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy.

Często spotykane jest przeświadczenie, iż wysokość rezerw na odprawy pośmiertne jest nieistotna bilansowo – jest to duży błąd. Z przeprowadzonych przez nasze Biuro badań wynika, iż rezerwy na odprawy pośmiertne, w przypadku gdy są wyznaczane w oparciu o zapisy Kodeksu Pracy, stanowią średnio 30% wartości miesięcznych wynagrodzeń wszystkich pracowników, są średnio około 2-krotnie wyższe niż rezerwa z tytułu odpraw emerytalnych oraz około 15-krotnie wyższe niż rezerwy na odprawy rentowe. Często spółki liczą jedynie rezerwy emerytalne i rentowe uznają je za istotne bilansowo, jednocześnie nie liczą rezerw na odprawy pośmiertne – a to właśnie rezerwy na odprawy pośmiertne są zazwyczaj wyższe od rezerw na odprawy emerytalne oraz rentowe i powinny zostać wykazane w bilansie jako wartość istotna.
Aby przekonać się o nieistotności rezerw na odprawy pośmiertne powinny one zostać wyznaczone przynajmniej raz na 2-3 lata (KSR 6 i MSR 19 sugerują aby dokonać wyceny rezerw w biurze aktuarialnym lub korzystając z usług licencjonowanego aktuariusza).
Obowiązek tworzenia rezerw na odprawy pośmiertne nie powstaje w przypadku, gdy pracodawca ubezpieczy pracownika na wypadek śmierci na swój koszt. Ponadto wypłacane przez instytucję ubezpieczeniową odszkodowanie nie może być niższe niż wysokość ewentualnej odprawy pośmiertnej wynikającej z zapisów Kodeku Pracy.

Nasze Biuro Aktuarialne zajmuje się m.in. wyceną rezerw na odprawy pośmiertne, w celu uzyskania informacji zapraszamy na naszą stronę i do kontaktu.

(*) Zapisy Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dotyczące uprawnień do renty rodzinnej stanowią:
Art. 67. 1. Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:
1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
3) małżonek (wdowa i wdowiec);
4) rodzice.
Art. 68. 1. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
1) do ukończenia 16 lat;
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
2. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.
Art. 69. Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, o których mowa w art. 67 ust. 1 pkt 2, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają warunki określone w art. 68, a ponadto:
1) zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
2) nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
a) nie mogą zapewnić im utrzymania albo
b) ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.
Art. 70. 1. Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
2. Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w ust. 1 pkt 2.
3. Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
4. Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w ust. 1 lub 2 i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:
1) przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;
2) w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża.
5. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio do wdowca.
Art. 71. Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
1) ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania;
2) spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca w art. 70 ust. 1 i 2 oraz, co do wieku, również w art. 70 ust. 5.

Sprawdź ofertę! >>>